RRETH

Lista e Kuqe e IUCN të llojeve të kërcënuara

Kjo faqe e internetit paraqet Listën e Kuqe Kombëtare të Republikës së Maqedonisë së Veriut. Lista e Kuqe Kombëtare bazohet në parimet dhe metodologjitë e Listës së Kuqe globale e IUCN e Specieve të Kërcënuara™, ose me pak fjalë: Lista e Kuqe IUCN. Kjo pjesë jep një histori të shkurtër mbi rrënjët globale të Listës së Kuqe Kombëtare.

Lista e Kuqe globale e IUCN përdor grup prej pesë Kritereve për t’i kategorizuar speciet sipas rrezikshmërisë së tyre për tu zhdukur në të ardhmen e afërt. Ky vlerësim i rrezikut të zhdukjes bazohet në një përmbledhje të gjerë të të dhënave të disponueshme nga shpërndarja e specieve, duke e bërë Listën e Kuqe të IUCN shumë më tepër sesa vetëm një listë të specieve dhe statusin e tyre të ruajtjes. Ai siguron informacione rreth gamës, madhësisë së popullatës, habitatit dhe ekologjisë, përdorimit dhe / ose tregtisë, kërcënimeve dhe aksioneve të ruajtjes. Si i tillë, ai është një mjet i fuqishëm për të informuar dhe katalizuar veprimet për ruajtjen e biodiversitetit dhe ndryshimin e politikave, dhe është tregues kritik i shëndetit të biodiversitetit në botë.

Lista e Kuqe IUCN është gjithashtu mjet i shkëlqyeshëm komunikimi për të arritur dhe informuar publikun e gjerë për statusin e biodiversitetit në të gjithë globin ose brenda një rajoni specifik. Ajo siguron përmbledhje informacionesh të dobishme për analiza shkencore dhe mund të përdoret nga zhvilluesit industrialë për të identifikuar zonat që duhen shmangur për zhvillimet e planifikuara. Lista e Kuqe IUCN përdoret gjithashtu për të udhëhequr menaxhimin e burimeve natyrore nëpër nivele: nga Vlerësimet lokale të Ndikimit në Mjedis dhe zhvillimi i politikave dhe legjislacionit kombëtar, deri në identifikimin e specieve të rëndësishme në kornizat e marrëveshjeve ndërkombëtare shumëpalëshe mjedisore. Për më tepër, Lista e Kuqe e IUCN ka dëshmuar një domosdoshmëri thelbësore për raportimin e përparimit drejt qëllimeve të ruajtjes të vendosura në nivelin ndërkombëtar, siç janë synimet e biodiversitetit të Aichi dhe Qëllimet e Zhvillimit të Qëndrueshëm.

Indeksi i Listës së Kuqe

Indeksi i Listës së Kuqe (ILK) është indeks informues për planifikimin e rruajtjes që bazohet në konceptin e Listës së Kuqe. ILK është vlerë e indeksit midis 0 dhe 1 e përdorur për të gjurmuar tendencat për rrezikun e përgjithshëm relativ të zhdukjes për grupe specieje gjatë një periudhe kohe. Indeksi llogaritet për një grup speciesh (p.sh. një grup i veçantë taksonomik) duke përdorur një formulë matematikore bazuar në statusin e Listës së Kuqe të specieve. Nëse të gjitha speciet në grup klasifikohen si të Zhdukura, vlera e indeksit arrin në 0; nëse të gjitha speciet klasifikohen si shqetësime të vogla, vlera arrin 1. Një vlerë e ndërmjetme tregon se ka lëvizur larg në përgjithësi grupi i specieve drejt zhdukjes (d.m.th. 0).

Kur një grup taksonomik është vlerësuar të paktën dy herë me një numër vitesh në mes, Indeksi i Listës së Kuqe mund të ilustrojë normën relative në të cilën grupi ka ndryshuar rrezikun e tij të përgjithshëm të parashikuar të zhdukjes.

Më shumë informacione rreth Listës së Kuqe të IUCN dhe Indeksit të Listës së Kuqe mund të gjenden në IUCN Red List website.

Lista e Kuqe Rajonale dhe Kombëtare

Rreziku i zhdukjes lokale

Vlera e Listës së Kuqe globale të IUCN të specieve të kërcënuara është e njohur gjerësisht. Përdoret gjerësisht si mjet për udhëheqjen e politikave në nivele ndërkombëtare. Sidoqoftë, rreziku i zhdukjes shpesh nuk është konstant në të gjithë gamën globale të një specie: në disa zona popullatat e saj mund të jenë nën kërcënim më të madh se në zonat e tjera. Kryerja e vlerësimeve të Listës së Kuqe në nivelin rajonal ose kombëtar mund të sigurojë informacion më të rëndësishëm për ruajtjen e saj në më shumë shkallë lokale.

Vlerësimet e Listave të Kuqe që përfshijnë vetëm një pjesë të globit zakonisht quhen Listat e Kuqe Rajonale. Shembuj përfshijnë Listat e Kuqe për rajonet evropiane and dhe mesdhetare realizuar nga IUCN, duke vlerësuar rrezikun e zhdukjes brenda këtyre rajoneve për grupe taksonomike si amfibë, brumbuj, bletë, gjitarë, myshqe, etj.

Kur një rajon kufizohet nga kufijtë kombëtarë, Lista e Kuqe referohet si një Lista e Kuqe Kombëtare. Në kontrast me Listat e Kuqe globale dhe disa Lista të Kuqe rajonale, të cilat prodhohen nga IUCN, planifikimi dhe prodhimi i Listave të Kuqe Kombëtare është përgjegjësi e organeve përkatëse kombëtare. Tabela më poshtë ilustron ndryshimet midis Listës së Kuqe globale të IUCN dhe Listës së Kuqe kombëtare. Për shkak të këtyre dallimeve, rreziku i zhdukjes në nivel kombëtar ose rajonal i një specie mund të jetë i ndryshëm nga rreziku i zhdukjes në nivelin global.

	Globale	Kombëtare
Shtrirja gjeografike	Planeti Tokë	Kufijtë kombëtar
Organ ekzekutiv	IUCN	Organ i nivelit kombëtar (ndonjëherë me mbështetjen e IUCN)
Metodologjia	IUCN v3.1	Preferenca kombëtare. IUCN rekomandon IUCN v3.1
Rreziku i zhdukjes	Rreziku i zhdukjes vlerësohet për popullatën globale	Rreziku i zhdukjes vlerësohet për pjesën e popullatës globale që gjendet brenda kufijve kombëtar. Llojet me vetëm një pjesë të vogël (p.sh. 1%) të popullatës së tyre globale që shfaqen në vend mund të hiqen nga përpjekjet e Listës së Kuqe kombëtare. Për shkak se rreziku i zhdukjes është i ndryshueshëm në të gjithë gamën e një specieje, rreziku kombëtar i zhdukjes mund të ndryshojë nga rreziku global i zhdukjes.
Endemizëm	Të gjitha speciet e njohura janë endemike për planetin Tokë	Vlerësimi kombëtar i Listës së Kuqe për një specie që është endemike për një vend është njëkohësisht edhe vlerësimi i saj i Listës së Kuqe globale. Ruajtja e specieve të tilla është përgjegjësia e plotë e autoriteteve kombëtare. Për speciet jo-endemike, përqindja e popullatës globale që banon brenda vendit përcakton përgjegjësinë e shtetit për ruajtjen e specieve.
Speciet migratore	Meqenëse rreziku i zhdukjes vlerësohet në nivelin global, rreziku i zhdukjes përgjatë gjithë rrugës migratore vlerësohet menjëherë.	Roli i territorit kombëtar për mbijetesën e specieve (shumimi, tranzitimi, dimërimi) do të njihet përmes aplikimit të Udhëzimeve Rajonale të IUCN.
Specie vendase/të prezantuara	Të gjitha speciet e njohura janë vendase për planetin Tokë	Vendosni pragun e datës për të treguar se nga cilat specie data konsiderohen jo-autoktone (p.sh. ardhjet para se 1500 vite pas erës sonë konsiderohen vendase)

Rëndësia e një Liste të Kuqe Kombëtare

Listat e Kuqe Kombëtare janë mjete të dobishme për ruajtje. Megjithëse një listë e Kuqe kombëtare nuk duhet të konsiderohet kurrë listë me përparësi për ruajtjen e specieve vetvetiu, sektorët përkatës të qeverisë kombëtare (p.sh. Ministria e Mjedisit Jetësor dhe Planifikimit Hapësinor të Maqedonisë së Veriut) mund ta përdorin atë për të informuar politikën kombëtare të ruajtjes, siç është lista e specieve të mbrojtura dhe të mbrojtura rreptësisht, propozimet e CITES, etj. Në shumë raste, politika të tilla kërkohen të jenë në përputhje me marrëveshjet ndërkombëtare dhe rregulloret e BE-së. Lista e Kuqe Kombëtare është shpesh një objektiv kryesor në planet dhe strategjitë kombëtare të veprimit për biodiversitet.

Komuniteti shkencor mund të përdorë Listën e Kuqe Kombëtare për të udhëhequr pyetjet kërkimore. Për shembull, hulumtimi mund të drejtohet për të mbledhur informacion ekologjik në lidhje me speciet e kërcënuara dhe habitatin e tyre, që do të forcojnë efektet e masave të konservimit të aplikuar, ose mund të përqendrohen në plotësimin e boshllëqeve të të dhënave për speciet që klasifikohen me Mungesë të të Dhënave.

Organizatat e shoqërisë civile mund të përdorin Listën e Kuqe për të vendosur përparësitë e tyre të konservimit/ruajtjes dhe për të udhëhequr përpjekjet e monitorimit të biodiversitetit. Organizatat që kanë komponentë të fortë të shtrirjes mund të përdorin informacionin dhe statusin e Listës së Kuqe për specie të posaçme për të nxjerrë në pah problemet dhe zgjidhjet mjedisore.

Për më tepër, është e njohur se statusi i ruajtjes së një specie është faktor i rëndësishëm në ndarjet e fondeve për shumë financues të mundshëm. Për më tepër, në dekadat e fundit, bizneset në të gjithë botën janë duke marrë gjithnjë e më shumë përgjegjësi korporate në planifikimin e biznesit të tyre, përfshirë përgjegjësinë e tyre për të vlerësuar dhe kufizuar ndikimin e praktikave të tyre të biznesit në mjedisin që ata ndajnë me shoqërinë. Ndërmarrjet që planifikojnë të zgjerojnë aktivitetet e biznesit dhe infrastrukturën mund të konsultohen me Listën e Kuqe kombëtare dhe listat të përditësuara kombëtare të specieve të mbrojtura dhe të mbrojtura rreptësisht për të identifikuar zonat me rëndësi natyrore (d.m.th. strehimin e shumë specieve të kërcënuara).

Lista e Kuqe Kombëtare e Maqedonisë së Veriut

Hapat e parë

Në vitin 2017, nevoja për Listat e Kuqe Kombëtare për një gamë të gjerë të grupeve taksonomike në Maqedoninë e Veriut ishte tashmë në axhendën e konservimit për disa vjet. Nevoja ishte njohur nga akademia, OJQ-të, agjencitë qeveritare dhe të ngjashme: strategjitë që përfshijnë objektivat e Listës së Kuqe Kombëtare janë Strategjia Kombëtare për Mbrojtjen e Natyrës me Planin e Veprimit (2017-2027) dhe Strategjia Nacionale për Biodiversitet me Plan Veprim (2018-2023). Gjithashtu në mënyrë të qartë është pranuar në legjislacionin kombëtar: Ligji për mbrojtjen e natyrës së Republikës së Maqedonisë të Veriut parashikon zhvillimin e listave të kuqe kombëtare duke përdorur metodologjinë e Listës së Kuqe të IUCN (“Gazeta Zyrtare” nr. 67/04, e ndryshuar). Ekzistenca e Listave të Kuqe paraprake për grupe të caktuara të specieve (p.sh. Orthoptera, Lepidoptera, Fungi) ishin një dëshmi e motivimit të komunitetit të konservimit për të ecur përpara procesin e listës së kuqe. Sidoqoftë, edhe pse u përdorën Kategoritë dhe Kriteret e Listës së Kuqe të IUCN, përafrimi i tyre me udhëzimet e Listës së Kuqe të IUCN ishte dokumentuar në mënyrë jo adekuate, duke i bërë ata të prekshëm ndaj kritikave dhe duke shkaktuar që ndikimi i tyre të mbetet kryesisht i kufizuar në fushën shkencore.

Nga mesi i vitit 2017, u krijua mundësi për të filluar zbatimin e një iniciative kombëtare të listës së kuqe në Maqedoninë e Veriut, për të prodhuar Listat e para të Kuqe Kombëtare zyrtare, plotësisht në përputhje me të gjitha udhëzimet përkatëse të Listës së Kuqe të IUCN. Zyra Rajonale e Evropës Lindore dhe Azisë Qendrore (ECARO) e Unionit Ndërkombëtar për Ruajtjen e Natyrës (International Union for Conservation of Nature-IUCN) lehtësoi dhe udhëzoi hapat e parë të këtij procesi kombëtar të Listës së Kuqe. Iniciativa formoi një pjesë të një projekti të madh të financuar nga Fondacioni Mjedisor Global – Global Environment Facility (GEF) dhe e zbatuar nga KB Mjedisi dhe Ministria e Mjedisit jetësor dhe Planifikimit Hapësinor: “Arritja e Ruajtjes së Biodiversitetit përmes Krijimit dhe Menaxhimit Efektiv të Zonave të Mbrojtura dhe Integrimit të Biodiversitetit në Planifikimin e Përdorimit të Tokës”. IUCN ECARO ishte e angazhuar për të zbatuar Rezultatin 2.1.1 të projektit: “A ’Është krijuar ‘Indeks i Listës së Kuqe’ për Maqedoninë, duke pasqyruar listën e përparësive të specieve të kërcënuara brenda vendit e miratuar nga Qeveria e Maqedonisë’.”.

Si pikë fillestare, u prodhua raport “Listat Kombëtare të Kuqe për Ruajtjen e Specieve në Maqedoninë e Veriut” udhëzues për të ndihmuar në përcaktimin e kornizës për vlerësimet e Listës së Kuqe kombëtare. Raporti ofron historikun e Listës së Kuqe globale të IUCN dhe dallimet me Listat e Kuqe Kombëtare dhe jep rekomandime për strukturimin e procesit të Listës së Kuqe të Maqedonisë.

Fushëveprimi i vlerësimit

Hapat e parë u përqendruan në numër të kufizuar të grupeve taksonomike. Përzgjedhja e këtyre grupeve, nga të gjitha grupet kryesore në të gjithë spektrin taksonomik, është bazuar në 20 kritere të mirë peshuara, si p.sh, nëse të dhënat e shpërndarjes janë të disponueshme, nëse shkalla e endemizmit është e lartë, apo nëse speciet janë të rëndësishme për politikën ndërkombëtare. Këto kritere u zhvilluan dhe u arritën në disa raunde konsultimesh me të gjitha palët e interesuara dhe ekspertët e specieve. Bazuar në këto rezultate, u prodhua renditje paraprake e grupeve taksonomike dhe përzgjedhja përfundimtare e grupeve u përcaktua nga IUCN, UNEP dhe MMJPH, duke marrë parasysh efikasitetin e përpjekjeve (p.sh. trajtimi i amfibëve dhe zvarranikëve njëkohësisht për shkak të ekspertizës që fle në të njëjtët ekspertë).

Në përpjekjen e parë zyrtare të Listës së Kuqe në Maqedoninë e Veriut, rreziku i zhdukjes së popullatës së të gjithë 32 zvarranikëve dhe 14 specieve amfibësh që ndodhin në vend u vlerësua sipas Kategorive dhe kriteret e listës së kuqe të IUCN (shiko gjithashtu).

Për më tepër, u mor një hap i rëndësishëm drejt renditjes së efektshme të bimëve vaskulare në listën e kuqe. Në dallim nga amfibët dhe zvarranikët, rezultati më i rëndësishëm nuk ishte Lista e Kuqe e plotë e bimëve vaskulare, por lista me speciet prioritare për t’iu nënshtruar vlerësimit të Listës së Kuqe. Nga mbi 3000 lloje të bimëve vaskulare, një nëngrup prej rreth 15% u identifikuan si specie prioritare, bazuar në 18 kritere në lidhje me rëndësinë e politikës, endemizmin, rrallësinë, dhe popullata relike. Për të filluar me vlerësimet aktuale të Listës së Kuqe për bimët vaskulare, një grup prej 14 specieve vaskulare të rëndësishme për politikën ndërkombëtare sipas Kategorive dhe Kritereve të Listës së Kuqe të IUCN.