Критериуми и категории на Црвената листа на IUCN

Црвената листа на IUCN ги наведува видовите според нивниот проценет ризик од исчезнување. Во националните или регионалните црвени листи, на видовите им се доделува една од единаесетте категории на закани (види Табела 1 и овде). Овие категории укажуваат на статусот на зачувување на видовите, при што видовите идентификувани како критично загрозени, загрозени или ранливи се сметаат за засегнати видови, т.е. нивното изумирање е неминовно.

Табела1. Дефинирање на категориите на Црвени листи на IUCN.

Индекс на Црвена Листа

За да се процени статусот на зачувување на видовите, Црвената листа на IUCN користи сет од пет критериуми (А-Д) поврзани со големината на популацијата, географскиот опсег/ареал и и стапките на опаѓање кои се применуваат во целиот таксономски ареал на видовите (види Поле 1 и повеќе детали овде).Критериумите се развиени за квантитативна процена на ризикот од исчезнување, но овозможуваат да се земат предвид неколку нивоа на неизвесност во процесот на процена. Примената на системот на некој вид на крај дава објективно, сеопфатно резиме на неговиот статус на зачувување.

Процени на национално ниво

За разлика од глобалните процени, регионалните или националните процени треба да одговараат на соседните популации и нерезидентните видови. За овие процени, IUCN има утврдено дополнителни упатства. Статусот на зачувување на видовите во една земја или регион може да се разликува од неговиот глобален статус на Црвената листа, бидејќи ризикот од исчезнување не е униформен/ист во рамките на опсегот/ареалот на видовите. Меѓутоа, кога еден вид е ендемичен за земјата, неговата национална процена ќе го одреди и неговиот глобален статус на зачувување.

Процес на изработка на националната црвена листа

Процените на Црвената листа врз основа на методологијата на IUCN треба да следат соодветна научна практика и да бидат предмет на рецензија/проверка. Ова важи како за глобалните, така и за националните процени. Типичниот процес за процена на Црвената листа на IUCN генерално се состои од повеќе чекори:

1. Претпроцена: Се составува преглед на сите расположиви информации на национално ниво за видовите што треба да се проценат.
2. Процена: информациите се користат за да се процени ризикот од исчезнување на видовите во согласност со критериумите на IUCN и за доделување на соодветната категорија. Процесот на процена е детално документиран, така што одлуките и претпоставките можат да бидат проценети за време на процесот на проверка.
3. Проверка и конзистентност: процената е проверена од независни рецензенти за соодветна примена на критериумите, соодветна примена на научните стандарди и доследно толкување на термините и дефинициите на Црвената листа.
4. Објавување: веб-страницата на Црвената листа се ажурира во однапред поставени интервали и сите нови процени ќе бидат објавени во текот на следното ажурирање.

Пропратни информации – Процените на Црвената листа треба да бидат детално документирани и бараат описни и квантитативни информации. Критериумите за Црвената листа на IUCN самите по себе се квантитативни по природа, а секој критериум зависи од еден или повеќе специфични типови на податоци.

Поле 4 – Потребни податоци за процена на Црвената листа на IUCN

Управување со податоци – По спроведување на процените на Црвената листа, доделените категории и критериуми од сите процени, како и нивната целосна документација најдобро е да се складираат во база на податоци која може да се ажурира по потреба. Во моментот, процените на Националната црвена листа се чуваат и управуваат во глобалниот Информативен систем на видови на IUCN (SIS). На оваа веб страница, информациите кои се презентирани, се извлечени од SIS.

Улоги во процесот на изработка на Црвената листа – Во Северна Македонија постои правна рамка за изработка/развивање на национална црвена листа; меѓутоа, недостасува рамка за планирање и спроведување на процените на Црвената листа, на пр. не постои управен комитет за црвена листа. За да се спроведат индивидуални процени на видовите во пракса, потребни се три типа вклученост: соработници/придонесувачи, оценувачи и рецензенти. Придонесувачи се лица или национални институции кои обезбедуваат податоци, но не се вклучени во спроведувањето на вистинската процена. Проценувачите обично се национални експерти за одредени таксономски групи кои ги спроведуваат процените и обично обезбедуваат барем дел од податоците. Идеално, проценувачите се обучени од IUCN правилно да ги применуваат категориите и критериумите на Црвената листа на IUCN на национално ниво. Рецензентите/прегледувачите треба по можност да се експерти за видовите за кои ја прегледуваат/проверуваат процената, но поважно е да се добро запознаени со методологијата на Црвената листа на IUCN.

IUCN ECARO е вклучена во првата фаза на изработка на Националната црвена листа како заменски управен комитет, со цел да дава насоки и обуки во текот на целиот процес. Изработена е публикација “Национални црвени листи за зачувување на видовите во Северна Македонија” и спроведена е 4-дневна работилница за обука на проценувачите на Црвената листа во Скопје во април 2018 година. Триесет и пет експерти од невладини организации, универзитети, приватниот сектор и претставници од националните власти на Северна Македонија, Босна и Херцеговина и Хрватска присуствуваа на работилницата, поддржувајќи ја размената на искуства за црвената листа од целиот регион. Преку предавања, практични задачи во групна работа и тестови на знаење, работилницата им обезбеди на учесниците детално запознавање со процесот на процена на ризикот од истребување на видовите, потребните податоци, методологијата за процени, достапните алатки, просторен приказ и опции за управување со податоци. Беше спроведена дискусија за тоа како новодобиените информации можат да се користат за водење на националниот процес на црвена листа во земјата, што претставува основа за анализирање на понатамошниот процес. IUCN стои на располагање за вклучување и во идни слични активности.