НАЦИОНАЛНА ЦРВЕНА ЛИСТА НА РЕПУБЛИКА СЕВЕРНА МАКЕДОНИЈА

Балкански рис

Lynx lynx balcanicus

English

Balkan lynx

Albanian

Rrëqebulli i Ballkanit

Назад кон преглед на видови
<< Претходно – Кафеава мечка
Чакал – Следно >>
Неоценет Недоволно
податоци
Најмалку
засегнат
Близу
засегнат
Ранлив Загрозен КРИТИЧНО ЗАГРОЗЕН Истребен во природата Истребен
NE DD LC NT VU EN CR EW EX
Таксономија
Податоци за процената
Популација
Живеалишта и екологија
Закани
Користење и трговија
Зачувување
Библиографија

Таксономија

Научно име

Lynx lynx balcanicus

Опишан од

Buresh, 1941

Синоним

/

Податоци за процената

Критериуми и категории на Црвената листа на IUCN

CR, D1

Датум на процена

Декември 2020

Проценувач

Диме Меловски

Александар Стојанов

Александар Павлов

Прегледал

Aleksandër Trajçe

Соработници

Васко Авукатов

Составена од

Marteen P.G. Hofman

Образложение за процената

Балканскиот рис, согласно критериумите од Црвената листа на загрозени видови на IUCN, е класифициран како критично загрозен по критериумот D, бидејќи се проценува дека постојат помалку од 50 зрели единки. Вкупната популација се проценува на 32 зрели единки. Постојано присуство на балкански рис засега е потврдено само за Македонија и Албанија, во две одделни но релатнивно блиски локации, па оттука се смета и дека популацијата ја сочинуваат две суппопулации. Иако опсегот на распространување на овој вид е поделен помеѓу две јадра, се чини дека македонската суппопулација е поврзана. Во периодот од 1990–1995 година, како и од 1996–2001 година, паневропската процена направена од експерти од земјите во регионот покажа дека големината на популацијата и опсегот на распространување се намалуваат. Последните процени спроведени во рамки на БЛРП во Северна Македонија, Албанија, Косово и Црна Гора упатуваат на стабилизирање кај големината на популацијата и површината на населеност негде од 2008 година. НП „Маврово“ и околината претставува јадрово подрачје каде е потврдена репродукција на видот во Северна Македонија, но од неодамна постојат и индиции за можна репродукција на планините Добра Вода и Јабланица, на границата со Албанија.

Популација

Моментален тренд на популацијата

Стабилен.

Опис

Балканскиот рис ја сочинува најмалата и најзагрозената автохтона суппопулација на евроазискиот рис. Во периодот од 1935–1940 година популацијата била сериозно погодена од ефектот на „тесно грло“, а се проценува дека тогашната бројка изнесувала 15–20 единки (Mirić, 1981). По Втората светска војна популацијата почнала да се опоравува, и тоа особено во Косово и Македонија. Во шеесеттите и седумдесеттите години видот одново се појавил во Црна Гора. Се проценува дека во 1974 година популацијата броела 280 единки рис (Mirić, 1981). Според мислењето на експертите од земјите на распространување на видот, во 2000 година се процени дека популацијата се движи помеѓу 80 и 105 единки (von Arx et al., 2004). Последните три интензивни истражувања со помош на фотозамки спроведени во јадровото подрачје (НП „Маврово“ во Македонија) во 2013, 2015 и 2018 година (истражувано подрачје од приближно 400 km2), упатуваат на густина на популацијата помеѓу 1,57 и 2,02 единки на 100 km2 (Stojanov2020). Големината на популацијата се пресмета преку површината на населеност (АОО) (3507 km2) помножено со средната густина на популацијата, поделено со 100 (густината на популацијата се однесува на број на самостојни единки на 100 km2 според фотозамките, со корекција од 25% за бројот на субадултни единки). Резултатот е 32 возрасни единки рис.

Живеалишта и екологија

Систем

Копнен.

Живеалишта и екологија

Балканскиот рис во Северна Македонија главно е распространет во западните делови на земјата, по границата со Албанија. Опсегот на расптространување му се движи од Шар Планина, на северозапад, па сè до Националниот парк „Галичица“, на југозапад. Главни живеалишта на рисот се: листопадни (букови, дабови, габерови) шуми, зимзелени (елови и борови) шуми и мешани (елови и букови) шуми, но населува и фрагментирани шуми и шибјаци. Карпестите осончани места ги користи за дневен одмор. Во летниот период повремено се движи и по високопланинските пасишта. Шибјаците и обработливите површини ги посетува главно поради плен. Исхраната на балканскиот рис според документираниот плен се состои од: срна (70%), див зајак (17,5%), дивокоза (7,3%), куна и лисица (5,2%) (Melovski et al., 2020). Како алтернативен плен се појавуваат дивата свиња, различни глодачи, па дури и лилјаци (Ivanov et al., 2018).

Користење и трговија

Користење и трговија

Иако видот е заштитен со закон, понекогаш во некои ресторани и хотели надвор од градовите се среќаваат препарирани единки како украси. Поради слабото спроведување на законот, сопствениците на угостителските капацитети ниту се гонат, ниту се испрашуваат за потеклото на заштитениот вид.

Закани

Закани

Главни и најсериозни закани за популацијата на балканскиот рис се: малата популација, ограничениот плен, уништувањето на живеалиштата и криволовот. Со самото тоа што популацијата се проценува на 32 зрели единки, постои огромна закана за истребување на балканскиот рис. Потребни се повеќе сознанија за да се утврдат најважните коридори за ширење на видот. Но, развојот на инфраструктурата силно ја загрозува поврзаноста на коридорите и би можел да предизвика фрагментација на одржливите живеалишта. Криволовот претставува двојна закана, и тоа: директна, преку загубата на единки рис, и индиректна, преку загубата на неговиот плен (срна, дивокоза, див зајак) (Melovski et al., 2013). Поради прекумерното искористување во текот на 19. и 20. век, шумите тешко се обновуваат. Најновото истражување за загубата на шумите упатува на пад во квалитетот на примарните живеалишта (шуми) и пораст на преодните и деградираните шуми (Avukatov et al., 2019). Во ареалот на распространување во рамки на Северна Македонија потребно да се подобри управувањето со дивечот што претставува главен плен на рисот (срна, дивокоза, див зајак). Туристичките капацитети и рекреативните активности не влијаат значително врз популацијата, но ова може да се промени со сè поголемата побарувачка на простор за туристички капацитети во природните предели. Сепак, трофејниот лов (на копитари) и скијачките центри може да предизвикаат вознемирување во рамки на националните паркови, каде опстанува поголемиот дел од популацијата на балканскиот рис. Раширувањето на автохтоната популација на карпатски рис (преку Источна Србија) и реинтродуцираната динарска популација од овој подвид (преку Хрватска и Босна и Херцеговина) претставува потенцијална закана за генетскиот интегритет на балканската популација. Социјалните истражувањата укажуваат дека јавниот став кон рисот е главно позитивен, иако за видот се знае многу малку во јавноста, па така преовладуваат многу погрешни сфаќања за големината, однесувањето и екологијата на ова животно (Lescureux and Linnell, 2010, Lescureux et al., 2011; Trajce, 2010). Постојат мал број конфликти со сточари (Keci et al., 2008). Од неколкуте случаи во последните 3 години се утврди и дека извесно влијание врз популацијата на балканскиот рис во Северна Македонија имаат судирот со возила (n=1), заробувањето млади единки (n=1) и шугата (n=1).

Зачувување

Зачувување

Евроазискиот рис се наоѓа на Додаток II од CITES и претставува строго заштитен вид според Бернската конвенција (Додаток II), односно строгозаштитен вид според Директивата за живееалишта на ЕУ (анексите II и IV).
Балканскиот рис во Северна Македонија е заштитен според два закона: Законот за ловството (Сл. весник на РМ бр. 20/1996) и Законот за заштита на природата (Сл. весник на РМ бр. 67/2004). Се наоѓа и на листата на Емералд видови. И покрај тоа што за балканскиот рис постојат стратегија за закрепнување и Национален акциски план, тие не се ратификувани од ресорните министерства. Напредна верзија на акцискиот план посветен само на јадровото подрачје (НП „Маврово“) беше развиен во 2013 година заедно со паркот. Во 2015 година Акцискиот план беше одобрен од управата на паркот, со што тој веќе се спроведува.

  1. Во 2006 година, по неколкугодишна подготовка, во Македонија и Албанија се иницира тригодишниот проект под име „Програма за закрепнување на балканскиот рис“ (БЛРП) (Breitenmoser-Würsten and Breitenmoser 2001, von Arx et al.,2004). Целта на проектот беше да се направи спој помеѓу заштитата на рисот и прогласувањето нови заштитени подрачја (примарни живеалишта за рис) во споменатите земји. Балканскиот рис се избра како закрилен вид. Главни цели на проектот беа следните: истражување и мониторинг на балканскиот рис, собирање основни информации за распространувањето на балканскиот рис, утврдување популациски тренд, абундантност, достапност на плен, итн., развој на конзервациска стратегија и национален акциски план за целиот ареал на распространување, дефинирање подрачја долж Европскиот зелен појас поврзани со распространувањето на балканскиот рис и лобирање заради нивно прогласување за заштитени подрачја, и градење професионални партнерства со важни чинители во полето на заштитата на природата (Breitenmoser et al.,2008). Проектот беше спонзориран од швајцарската фондација МАВА. Паралелно со ваквите активности во двете земји започна и Проект за човекова димензија финансиран од Норвешкиот совет за истражување. Целта на проектот беше да се истражат односот помеѓу човекот и крупните месојади, можните конфликти и ставот на локалците, и да се изградат капацитети за справување со предизвиците за прекугранична соработка при зачувувањето на крупните месојади.

  2. Втората фаза од БЛРП започна во 2010 година како продолжение на претходно зацртаните цели и активности. Од потребата за теренски податоци за биологијата и екологијата на балканскиот рис произлезе и првиот научен труд под наслов Status, ecology and land-tenure system of the critically endangered Balkan lynx in Macedonia and Albania (Breitenmoser et al., 2012). Проектот беше поддржан од Швајцарската национална научна фондација во рамки на програмата SCOPES (Научна соработка помеѓу Источна Европа и Швајцарија). Проектот започна во 2010 година и траеше до крајот на втората фаза на БЛРП, односно 2012 година. Во тој период, три мажјаци од рис беа заловени и означени со GPS-околувратници, се спроведе една интензивна сесија со фотозамки во јадровото подрачје и се основа мрежа за мониторинг на диви животни во која членуваа мотивирани и упатени луѓе.

  3. Третата фаза на БЛРП (2013–2016) претежно се фокусира на две главни цели: мониторинг и развој на акциски план во подрачјето со потврдено присуство на балкански рис (НП „Маврово“ и планината Мунела), и проширување на проектните активности за да се вклучат Црна Гора и Косово преку спроведување основно истражување во двете земји. Оваа фаза исто така се фокусира и подигање на јавната свест кај локалното население, на локално, национално и меѓународно ниво, како и активности за едукација на ученици во основните училишта.

4. Четвртата и петтата фаза (2016–2020) опфаќаа шест различни стратегии: едукација на локални ученици, прогласување заштитени подрачја битни за балканскиот рис, ефикасност при заштитата на подрачјата со фокус на НП „Маврово“, и истражување и мониторинг за балканскиот рис со цел да се утврдат абундантноста, трендот, појавата во нови подрачја и да се врши следење со телеметрија.

Библиографија

Библиографија

Avukatov, V., Nakev, S., Melovski, D., Stojanov, A. & Pavlov, A. 2019. Analysis of forest changes in the potential and the currently occupied areas by the Balkan lynx (Lynx lynx balcanicus). MES report: 35 pp.

Breitenmoser, U., Shumka, S. & Hristovski, S. 2012. Status, ecology and land tenure system of the critically endangered Balkan lynx Lynx lynx martinoi in Macedonia and Albania. Final scientific report: 19 pp.

Breitenmoser, U., von Arx, M., Bego, F., Ivanov, Gj., Keçi, E., Melovski, D., Schwaderer, G., Stojanov, A., Spangenberg, A., Trajçe, A., Linnell, J. 2008. Strategic planning for the conservation of the Balkan lynx. in Proceedings, III Congress of Ecologists of Macedonia with International Participation Macedonian Ecological Society: 242-248.

Breitenmoser-Würsten Ch. & Breitenmoser, U. 2001. The Balkan lynx population – History, recent knowledge on its status and conservation needs. KORA Report 7: 39 pp.

Ettinger, J. 1857. Sriemsko‐Slavonsko‐Hrvatske divje životinje zvieri i ptice. In Mirić, Dj. 1981: The lynx populations of the Balkan Peninsula (Lynx lynx martinoi Mirić, 1978) Posebno izdanje.

Freyer, H. 1842. Fauna der in Krein bekannter Säugethieren, Vögel Reptileien und Fischen. In Mirić, Dj. 1981: The lynx populations of the Balkan Peninsula (Lynx lynx martinoi Mirić, 1978). Posebno izdanje.

Fürer, L. 1896. Wild und Jagd in Montenegro. In Mirić, Dj. 1981: The lynx populations of the Balkan Peninsula (Lynx lynx martinoi Mirić, 1978) Posebno izdanje.

Heldreich, T. 1878. La fauna de la Grèce. In Mirić, Dj. 1981: The lynx populations of the Balkan Peninsula (Lynx lynx martinoi Mirić, 1978). Posebno izdanje.

Keçi, E., Trajçe, A., Mersini, K., Bego, F., Ivanov, G., Melovski, D., Stojanov, A., Breitenmoser, U., von Arx, M., Schwaderer, G., Spangenberg, A., Linnell, J.D.C. 2008. Conflicts between lynx, other large carnivores, and humans in Macedonia and Albania, in: Proceedings of the 3rd Congress of Ecologists of the Republic of Macedonia with International Participation: 257-264.

Lescureux, N. & Linnell, J. 2010. Knowledge and perceptions of Macedonian hunters and herders: the influence of species specific ecology of bears, wolves, and lynx. Human Ecology 38: 389-399.

Lescureux, N., Linnell, J., Mustafa, S., Melovski, D., Stojanov, A., Ivanov, G., Avukatov, V., von Arx, M. & Breitenmoser, U. 2011. Fear of the unknown: local knowledge and perception of the Eurasian lynx Lynx lynx in western Macedonia. Oryx, Fauna and Flora International: 1-8.

Melovski , D., Ivanov, G., Stojanov, A., Trajce, A., Hoxha, B., Von Arx,M., Breitenmoser-Wursten, Ch., Hristovski, S., Shumka, S. & Breitenmoser, U. 2013. Distribution and conservation status of the Balkan lynx (Lynx lynx balcanicus Bureš, 1941). In Proceedings of the IV Congress of Ecologists of the Republic of Macedonia with International Participation Congress proceedings: 50-60.

Mirić, Dj. 1981. The lynx populations of the Balkan Peninsula (Lynx lynx martinoi Mirić, 1978). Posebo izdanje(55): 1-154.

Stojanov, A. 2020. Application of camera-trapping as a tool to establishing the number and density of Balkan lynx (Lynx lynx balcanicus Bureš, 1941) in Mavrovo National Park. Institute of Biology, Faculty of Natural Sciences and Mathematics, Ss. Cyril and Methodius University.

Taube, F. W. 1777. Historishce und geographische Beschreibung des Königreiseches Slavonien und des Herzogtums Syrmien. In Mirić, Dj. 1981: The lynx populations of the Balkan Peninsula (Lynx lynx martinoi Mirić, 1978) Posebno izdanje.

Trajce, A. 2010. Conservation planning for guilds or individual species? The relative perceptions of wolves, bears and lynx among the rural Albanian public. MSc thesis: 86 pp.

von Arx M., Breitenmoser‐Würsten Ch., Zimmermann F. & Breitenmoser U. 2004. Status and conservation of the Eurasian lynx (Lynx lynx) in Europe in 2001. KORA report: 330 pp.